Dersin Ayrıntıları Yarıyıl Kodu Adı T+U+L Kredi AKTS 7 04571401 Çeviri Eleştirisi 3+0+0 5 5 Dersin Detayları Dili : Türkçe Düzeyi : Lisans Bölümü / Programı : İngilizce Mütercim ve Tercümanlık Öğrenim Türü : Örgün Öğretim Türü : Zorunlu Amacı : Çeviri eleştirisinin yapıcı olması gerektiğini, eleştirinin iki büyük yaklaşım çerçevesinde yapılmasının geleneğe uygun olduğunu, eleştiri yapabilmek için iki dil, iki kültür beraberinde birikim ve tecrübe gerektirdiğini, hata tetkikinin sadece yaklaşım ve yöntemler açısından yapılmasının uygun olduğunu, çeviri eserinin dilindeki üslubun hedef kitle için ne kadar uygun olduğunu, okunabilirlik, anlaşılabilirlik ve akıcılık bakımından değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktır. Eleştirinin aynı zamanda kalite ve vasıf bakımından da ve dahi zevk verip vermediği açısından da yorumlanabileceğini öğrenciye kavratmaktır. Çeviri eserinin mevcut alanyazın içerisinde ne gibi bir yer işgal ettiğini gösterebilme becerisini de geliştirmeyi hedefler. İçeriği : Jahn Catford, Lance Hewson, Anton Popovic, Juliane House, Raymond von der Broeck, Eugene Nida, Werner Koller, Katharina Riess, Gideon Toury, Antoine Berman ve Pit Corder gibi çeviri eleştirisinde yazı yazan ve yaklaşımları anlatan kuramcıların öneri ve tavsiyeleri; Eleştirilmiş İngilizce/Türkçe metinlerin değerlendirmesi, öğrencilerden çeviri yaparak tetkik edilen yaklaşımlarda ne kadar başarılı olduklarını görmek; kuramcıları öğrencilerin sunum halinde tanıtması, sınıfta müzakere edilmesi. Yöntem ve Teknikleri : Ön Koşulları : Yok Koordinatörü : Prof. Dr. Mehmet Çelik Dersi Verenler : Dr. Öğr. Üyesi FİGEN YILMAZ Yardımcıları : Yok Staj Durumu : Yok Dersin Kaynakları Kaynaklar : Catford, J. C. (1965) A Linguistic Theory of Translation: an Essay in Applied Linguistics. London: OUP.Reiss, Katharina (2000) Translation Criticism: The Potential and Limitations. London: Routledge.Nida, Eugene A. (1964) Toward s Science of translating, with special reference to principles and procedures involved in Bible translating. Leiden: E. J. Brill. Hewson, Lance (2011) An Approach to Translation Criticism: Emma and Madame Bovary in Translation: Amsterdam: John Benjamins. Ders Yapısı Alan Bilgisi %100 Yarıyıl Çalışma Bilgileri Yarıyıl Çalışmaları Sayısı Katkı Ara Sınav 1 %40 Yarıyıl Sonu Sınavı 1 %60 Toplam 2 %100 Etkinlik Bilgileri Etkinlik Sayısı Süre Toplam İş Yükü (Saat) Ders Süresi 14 3 42 Sınıf Dışı Ç. Süresi 14 3 42 Ara Sınavlar 1 10 10 Uygulama 5 10 50 Yarıyıl Sonu Sınavı 1 10 10 Toplam İş Yükü AKTS: 5 154 Öğrenme Çıktıları Bu dersin başarılı bir şekilde tamamlanmasıyla öğrenciler şunları yapabileceklerdir: Sıra Açıklama 1 A ve B kültür unsurlarını bilerek çevirinin tatminkâr yapılıp yapılmadığını görmek. 2 Eleştiri kaynak metin ile tercüme arasındaki yakınlığı/uzaklığı bakımından yapılabileceği gibi, hedef dil ölçütleri ile de yapılabileceğini bilmek. 3 Çeviri eleştirisinin betimsel ve buyurgan yaklaşımlardan birine göre yapılacağını bilmek. 4 Hata tetkikinin basit hatadan ziyade tatbik edilen kuram çerçevesinde yapılması gerektiğini bilmek. 5 Tercümenin hedeflediği kitlenin anlayacağı tarzda yazılıp yazılmadığını teşhis eder. 6 Eleştiriyi okunabilirlik, anlaşılabilirlik ve akıcılık ölçülerine göre yapar ve çözüm önerir. Ders Konuları Hafta Konu 1 Dersin gaye ve muhtevası ve kullanılacak ders sunma yöntemlerinden söz edilir. Derste kullanılacak kitap, makale ve derlemeler öğrencilere sıralanır. Öğrencilerden ne tür ders tavrı bekleneceği, katılım miktarı gibi konular ifade edilir. Sınavlar konusunda bilgi verilir. Eleştirin aslen iki eseri karşılaştırmak ve ürün kullanıcıları tarafından beğeni alıp almayacağına dair yapılan bir faaliyettir. Çeviri kuramı denebilecek bir kuram olmamakla beraber çeviri eleştirisi belli ilkeler çerçevesinde yapılamaz demek değildir. Peşinden, her ders bir öğrencinin 20 dakika sunum yapması gerektiği ve konu dağılımı yapılır. 2 Anton Popovic’in çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap. İki çevirisi yapılan bir eserin karşılaştırılması yapılır. Denklik, sağlamlık, isabetlilik ve üslup gibi ölçekler üzerinden ne kadar isabetli yaptığı hususu değerlendirilir. Ayşe Erden’in yazısı ışığında bu işlem yapılır. Yanlışların dökümünü yapmaktan ziyade eleştiri yapıcı olmalıdır. Kaynak metindeki ruhun yansıtılıp yansıtılmadığına bakılmalıdır. Aksi takdirde, emek çekilmiş ancak donuk bir eser ortaya çıkar. 3 Werner Koller’in çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap Çeviri eleştirisinde kullanılan öznel ve nesnel yaklaşımların dökümü nasıl olur, incelenir. 4 Katharina Reiss’ın çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap Çeviri eleştirisi, iki temel yaklaşıma göre yapılır: ilki, bir kuram ışığında, diğeri ise o dilde mevcut çeviri örneklemi dikkate alınarak: prescriptive ve descriptive. 5 Juliane House’un çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap Hata tetkiki: ciddi ve küçük hata. Hataların kaliteye nasıl yansıdığı, değerlendirmede ne tür bir dahli olduğu tartışılır. Hata analizi yabancı dil eğitimi (Pit Corder, 1974) ile başlamış ve bu yaklaşım eleştiri etkinliğine aktarılmıştır. Basit, üstünkörü hatalara bakma yerine, belli ilkeler kapsamında bakmak ve hataları bu ışık altında değerlendirmek tercih edilen yaklaşımdır. 6 Raymond von der Broeck’in çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap Eleştiride, kaynak metin de kadar dikkate alınmalıdır sorunu ortaya serilir. Bazı kuramcılar kaynak ve hedef metni karşılaştırma yoluyla tetkik ederken, diğerleri sadece hedef dili kendi içindeki uyumu, üsluptaki düzeni, anlamı nasıl aktardığı hususlarını dikkate alır. 7 Gideon Toury’nin çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap Hedef kültürdeki göstergelere ne kadar başvurulması gerektiği betimleyici (descriptive) açıdan değerlendirilir. Yazı, metin, söylem çerçevesinde, yazının türü, gayesi, gibi huşuların dikkate alınmasını Hatim & Mason (1991) tavsiye eder. Kelime ifadelerden ziyade, anlam akışının hedef dilde nasıl örgülendiği önemlidir bu bakışa göre. Betimleyici yaklaşım, metnin aslını göz ardı ederek, yapılan tercümenin hedef kültür ve alanyazında yerinin ne olacağı, ne olabileceği, olduğu durumda hangi ekole ait olacağını dikkate alır. Şayet bu tarz sınıflamaya girmeyi hak ederse çeviri makul yapılmıştır denir. 8 Antoine Berman’ın çeviri eleştirisi yaklaşımı öğrenci tarafından sunulur. Soru-cevap Çeviri eleştirisi, çeviriye yaklaşım okulları bakımından yapıldığında karşımıza çıkanlar: İletişimsel, İşlevsel, Kültürel ve Göstergebilimsel. İletişimsel Yaklaşım, Nida’nın ‘dynamic equivalence’ kuramında ifade edilen ‘hedef metni okuyanın tepkisinin, kaynak metni okuyanınki ile denk olması gerektiği’ iddiasından hareket eder. Kasdın anlaşılması, tepkinin denkliği, ve iletişim sürecinin kolaylığı ölçü telakki edilir. 9 Eserin kasdına münasip ruhunu korumak ve nizam içinde sunmak gerekir. Bu hususta, kaynak ile karşılaştırılarak keskin ve tarafsız bir ölçek kullanılmalıdır. Yanı sıra, tenkid edilen hususlara çözüm de arz edilmelidir. Aslına sadakat ve müellifin gayesinin korunup korunmadığı mühimdir. Bu yüzden, eleştirmenin A ve B dillerini, ve dahi A ve B kültürlerini, hatta A ve B göstergebilim ( dil ötesi-iletişim düzenini) bilmesi gerekir. 10 Metnin türü (expressive, vocative, informative), dil özellikleri ve dil dışı özellikler dikkate alınır. Şekil hususlarına dikkat etmeyi söylemeye gerek yok. İkincil husus, kuramsal çerçevenin ne olacağı gerektiğidir. Roman çevirisinde akıcılık kaygısı ile hangi kuram(lar)dan yararlanılmalıdır? Akıcılık kaynakta yok ise? Akıcılık kime göre? Günümüz kabullerinden biri, mütercimin B dilinde sağlam bir yazı yazma becerisinin olması gerektiğinden hareketle, akıcılığın nasıl edildiği/edileceği konuları eleştirinin merkezinde yer alır. 11 Okunabilirlik unsuru belki en mühim husustur. Okur okuyabileceği, cümle seviyesinde mütemadiyen geri dönüp anlamı ve kasdı çözmeye çalışmamalıdır. Kaynaktaki ifade ve cümle yapısını sadık çevirmek okunabilirliği engeller. Sadakat namına yapılacak tercihler kelime, ifade cümle yapısı ve üslupta tuhaf ifadelerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. 12 Okunabilirlikte Beklentiyi Karşılama (Semantic Priming) hem akıcılığı hem de eserin sanki A dilinde yazıldığı hissini vermesinde mühim yer teşkil eder. Düşünme ve düşünce kalıplarının okurlara göre ayarlanması, B dilindeki kolay anlaşılır, zor bir fikir yumağını basite indirgeyen ifadeler kullanılması da okunabilirliği büyük çapta etkiler. 13 Eleştiri, değeri yargılamaktır. Tarafsız bir gözle yapılan eleştiri tercümenin kullandığı yaklaşım, kuram, yöntem ve teknikleri (procedure) dikkate alır. Tekil hatalardan bahsetmekten, harika/berbat olmuş demekten öte bir faaliyettir. Bütünü ele alan güvenilir ve inandırıcı olmak durumundadır. B dilinde bir işlev görmesi, o dilde bir yere oturması, o edebiyat ve kültürde bir yer işgal etmesi bakımından kıymetlidir. Çerçeve içeresinde kapsamlı olması beklenir. 14 DEĞERLENDİRMEÖğrenci bu dersi tamamladığında eleştiri faaliyetinin hududunu ve tercümeye atfedilecek sıfatlar konusunda çerçeveli bilgi sahibi olur. Eleştiride temel iki okul olduğu (buyurgan/prescriptivist ve betimleyici/descritivist), bunların denk oranda kabul gördüğü meydandadır. Buyurgan yaklaşım, tercümenin hangi kuramlarla yapıldığının tespitini yaparken buna ne kadar sadık kalındığına bakar. Hata tetkikini bu ilke yönlendirir. Betimleyicide, tercümanın B dili edebiyatı (yani alanyazını) ile ne kadar aşina olduğu, B dilindeki sınıflamaların farkında olup olmadığına bakılır. Tekraren, eleştiri hata bulma faaliyeti olmayıp büyük resmin kabul görmüş türlere yakın olup olmadığına, anlaşılır ve okunabilir olup olmadığına bakar. Dersin Program Çıktılarına Katkısı P1P2P3P4P5P6P7P8P9P10P11P12P13P14 Tüm 55 Ö1 45 Ö2 45 Ö3 545 Ö4 455 Ö5 55 Katkı Düzeyi: 1: Çok Düşük 2: Düşük 3: Orta 4: Yüksek 5: Çok Yüksek
